Een nieuw zwaard voor de Rival

Wonen en varen op een historisch schip is heel bijzonder, maar zoals de naam al doet vermoeden is een historisch schip ook oud en valt er altijd wel iets te onderhouden, te repareren of te restaureren. Ik ben aan boord van de Anna van Nieuwkoop bij Sarah en Harry Stofbergen om eens te horen wat er nu allemaal komt kijken bij het maken van een nieuw zwaard. Maar het is ook leuk om eens verder kennis te maken met een schipper uit de bekende botenfamilie Stofbergen, die al 10-tallen jaren vaartochten en charters doet op het IJsselmeer en de Wadden. Harry heeft het niet van een vreemde. Zijn vader, Henk Stofbergen, was loodgieter in Nieuwkoop en had de liefde voor oude vrachtschepen al vroeg te pakken. In de zestiger jaren redde hij, uit een sloot waarin zij lag te verkommeren, een oude IJsseltjalk uit 1895 van de ondergang en verbouwde het tot woonschip. In de jaren 70 is het schip als één van de eerste tjalken omgebouwd tot charterschip. Onder de naam 'Vrouwe Fortuna' was de tjalk een bekende verschijning op de Waddenzee en het IJsselmeer. Op dat schip is Harry geboren en getogen. Zijn vader was een “self made man”. Zo maakte hij ooit eens een houten mast zonder gebruik te maken van elektrisch gereedschap. Een soort van monnikenwerk met de dissel dus. Maar ook Harry draait zijn hand nergens voor om en doet alles zelf. Een voorbeeld is de stalen opbouw van de Anna Van Nieuwkoop, die hij samen een constructiewerker bouwde.

De “Anna” kocht Harry in 1986 en ging er, na een jaartje verbouwen al snel charters mee doen op het IJsselmeer. Tot 1930 vervoerde dit zeilende vrachtschip mest van Friesland naar het Westland en bouwmaterialen van het Westland naar Friesland. In 1991 verhuisde hij met zijn schip naar Hoorn. Zijn ouders woonden daar intussen ook al, vlak bij de hoofdtoren bij de haven. In 2010 ging de Anna van Nieuwkoop uit de chartervaart en gingen Harry en Sarah hier zelf op wonen. In november 2010 startte Harry met restauratiewerken, om het schip weer zoveel mogelijk terug te brengen in zijn oorspronkelijke en historische staat. Dit werk werd voltooid in 2014 en sinds maart 2015 heeft de Anna van Nieuwkoop de status van Varend Monument gekregen, tegenwoordig een vereiste om in de haven van Hoorn te mogen liggen wonen. 

 Foto van de Rival. Zie voor meer informatie: www.zeilschiphuren.nl

De charteractiviteiten worden tegenwoordig met de Rival gedaan. Dit is een aakschip (steil steven) uit 1929.  En voor de Rival moest er dus een nieuw zwaard komen. Een klus die niet zo vaak voorkomt, vertelde Harry, want een goed gemaakt zwaard gaat een leven lang mee. Maar het oude zwaard van de Rival was gewoon niet goed gemaakt en daardoor rotte het sneller weg dan normaal. Ook deze klus pakt Harry zelf aan. Wel vroeg hij een vriend uit Amsterdam om hem te helpen. Het  zwaard is helemaal naar eigen inzichten en ervaring van Harry ontworpen, met andere accenten in het profiel dan gebruikelijk is: een dikker profiel en aan de buitenkant vlakker. Dit moet het zwaard extra “power” geven, zodat de aandewindse eigenschappen verbeteren. 

Ik vroeg waarom hij de plankenstructuur van het zwaard heeft gemaakt zoals duidelijk in het fotoalbum is te zien. Harry: De Anna is een Hollandse tjalk en die heeft Hollandse zwaarden (A). De Rival is een aakschip dat op een Groningse scheepswerf gebouwd werd, vandaar de Friese zwaarden (B). 

A                               B

Op de foto’s is goed het verschil in basisstructuur van het zwaard te zien.

Een zwaard van een schip zoals de Rival is groot en weegt zwaar. Ongeveer een ton! En hoe groot het zwaard is zie je pas duidelijk op de volgende foto. 

 klik op de foto voor een vergroting

Een zwaard bestaat in het algemeen uit de volgende onderdelen:

A: kopstuk, B: bovenschacht, C: tongstukken, D: onderschacht, E: spanningsijzer, F: ijzeren halve maan, G: ijzeren zandloper

Nu zit het zwaard van de Rival wel iets ander in elkaar. Zoals in de eindmontage in het fotoalbum is te zien, is het zwaard, op het kopstuk en de zandloper na, helemaal glad. De verstevigingen van de constructie zitten intern in het zwaard.  Dit wordt gerealiseerd door ijzeren pennen om de 10-20 cm in een gat te persen wat even groot is als de dikte van de pen. Daar is een behoorlijk grote perskracht voor nodig. En dan worden de planken ook nog eens tegen elkaar gelijmd. Als houtsoort wordt het tropisch hardhout Bilinga gebruikt. Dit hout is bijna goudkleurig van kleur. Deze soort wordt soms ook nog gebruikt voor zware constructies in molens en voor constructies die weer en wind moeten doorstaan, zoals sluisdeuren en palen waar schepen tegenaan kunnen varen (dukdalven, remmingwerken e.d.). Vroeger werden veel zwaarden van eikenhout gemaakt. Later werd dit vaak gedaan met Bankirai, maar dit is tegenwoordig bijna niet meer te krijgen.

klik op de fotoanimatie voor het zichtbaar maken van het hele fotoalbum (alleen desktopversie)

In het fotoalbum (alleen desktopversie) is het verloop van het vervaardigen van het zwaard goed te volgen. Toen het zwaard klaar was, is het door “buurman” Egberdina van het Centrum naar de ligplaats in de haven van Hoorn vervoerd.